Kilka uwag
i pisaniu pracy rocznej
(z historii starożytnej)
Poniżej znajdą Państwo garść uwag, które wydają się przydane dla osób przystępujących do pisania pracy rocznej. Część z nich bez wątpienia już Państwo słyszeli, niektóre mogą być zupełnie oczywiste, ich lektura z całą pewnością jednak nie będzie szkodliwa.
Przed przystąpieniem do pisania pracy powinni Państwo spotkać się z prowadzącym przynajmniej trzy razy. Najpierw po to, by wyjaśnić i sprecyzować temat; następnie po to, by przedstawić wyszukaną bibliografię (proszę pamiętać, że nie wystarczy przeszukanie katalogów bibliotecznych – nawet te najlepiej zrobione nie uwzględniają artykułów, proszę też się nie łudzić co do bogactwa zasobów internetu); wreszcie po to, by wspólnie z prowadzącym przestudiować zaproponowany plan pracy. W Państwa interesie leży, by był to plan szczegółowy. Pozwoli to uniknąć przy pisaniu pracy błędów, które wyjdą na jaw na tym etapie. Jeżeli pojawią się pytania bądź problemy na innych etapach, proszę nie wahać się przed konsultacją z prowadzącym.
Praca roczna jest pracą o charakterze badawczym i jako taka ma być owocem przeprowadzonej przez Państwa kwerendy źródłowej i owych źródeł analizy. To bardzo ważne i warte powtórzenia: Wszystko, co Państwo piszą o badanym zjawisku, musi być owocem studiowania źródeł i ich krytycznej analizy. Opracowania służą do tego, by 1) pomóc dotrzeć do źródeł Państwu nieznanych; 2) pomóc zrozumieć charakter analizowanych źródeł, okoliczności, w jakich powstały, intencje autora, konwencję gatunku literackiego, jaki ten uprawiał etc.; 3) zaznajomić z tłem: politycznym, intelektualnym, religijnym, ekonomicznym badanego zjawiska, czyli z tym, co nie jest przedmiotem Państwa badań, ale co trzeba wiedzieć, by owe badania prowadzić; 4) zapoznać z pomysłami innych, którzy wcześniej zajmowali się tym lub podobnymi tematami. Opracownia nigdy nie mogą natomiast zastępować źródeł.
W pracy na pewno warto cytować źródła. Czytelnik może oczywiście sam dotrzeć do miejsca wskazanego w przypisie (o czym niżej), ale warto jest przytoczyć w tekście ustępy niezbędne do zrozumienia wywodu. O wiele rzadziej zachodzi potrzeba cytowania opracowań. Na pewno można to robić w dwóch wypadkach. Po pierwsze, jeśli sformułowanie innego badacza jest tak trafne i błyskotliwe, że koniecznie chcą Państwo zapoznać z nim czytelnika swojej pracy (przypadek rzadki); po drugie, kiedy uważają Państwo, że kolega po fachu myli się, można przytoczyć jego wypowiedź po to, by następnie rozszarpać ją na kawałki (duża przyjemność).
Całkowicie odmienne traktowanie źródeł i opracowań musi oczywiście znaleźć odbicie w układzie bibliografii zamieszczonej na końcu pracy, w której nie wolno mieszać tekstów należących do obu grup. Przy okazji – w bibliografii należy uwzględnić tylko pozycje faktycznie wykorzystane. Pełny opis bibliograficzny opracowania powinien wyglądać następująco:
Artykuł
Autor, „Tytuł”, Nazwa Czasopisma rocznik czasopisma (rok
kalendarzowy), numery stron
Prokopowski J., „Struktura wiekowa gladiatorów w Pompejach”, Stare Dzieje 24 (1992), ss. 56-67
lub:
Autor, „Tytuł”, w: Tytuł Pracy Zbiorowej, Redaktor (red.), miejsce wydania rok
Prokopowski J., „Struktura wiekowa gladiatorów w Pompejach”, w: Italia epoki wczesnego cesarstwa – studia demograficzne, M. Kampański (red.), Lublin 1976, ss. 56-87
Legionowski T., Rozrywki centurionów rzymskich u schyłku republiki, Warszawa 1998
Oczywiście mogą się Państwo posługiwać kursywą i cudzysłowem w sposób inny niż zaproponowany wyżej – byle konsekwentnie. Opis bibliograficzny źródła literackiego powinien wyglądać podobnie, z tym, że jeśli wykorzystują Państwo przekład należy podać jeszcze nazwisko tłumacza (po tytule).
Przypisy w pracy naukowej mają dwie zasadnicze funkcje. Przede wszystkim czynią ją weryfikowalną. Twierdząc, że źródło mówi to lub owo, muszą Państwo wskazać w przypisie odpowiednie miejsce i w ten sposób dać czytelnikowi możliwość sprawdzenia własnego rozumowania. To samo dotyczy opracowań; powołując się na innego badacza – bądź polemizując z nim – należy zawsze wskazywać odpowiednią stronę jego studium. Poza tym niekiedy zachodzi potrzeba powiedzenia czegoś, co nie mieści się w zasadniczym wywodzie, a jednak jest niezbędne do jego zrozumienia. Miejscem dla takiego wyjaśnienia jest właśnie przypis. Ale uwaga – mają Państwo prawo oczekiwać od czytelnika pewnego poziomu przygotowania profesjonalnego i tym samym nie muszą – a nawet nie powinni – wyjaśniać wszystkiego, np. kim byli wspominani w tekście głównym cesarze lub znani filozofowie, jaki jest sens „podręcznikowych” terminów etc.
Drobna uwaga dotycząca konstrukcji przypisów. Starożytne teksty literackie wydawane są na ogół z podziałem na księgi, rozdziały, paragrafy i wersety i w ten sposób należy je cytować (a nie podając numer strony). Pozwoli to dotrzeć do wskazanego miejsca czytelnikowi korzystającemu z innego wydania niż to, które Państwo mieli w ręku. Powołując się na inskrypcję, papirus bądź monetę należy podać nazwę wydawnictwa, w której została ona opublikowana (w przyjętym skrócie) i jej numer.
Kilka uwag różnych. Pierwsza wersja pracy z reguły wymaga poprawy i trzeba o tym pamiętać w planowaniu czasu (proszę konieczne zobaczyć, co mówi na ten temat Regulamin Studiów w IH). Jest rzeczą oczywistą, że poprawa ta jest mniej czasochłonna, jeśli mają Państwo tekst w komputerze. Nie sposób podać optymalnej długości pracy. Ostrożnie można powiedzieć, że większość dobrych prac rocznych ma objętość od ok. 10 do 20 stron (odstęp 1,5 i czcionka 12 – w żadnym razie nie mniejsze, bo sprawdzający musi mieć tekst łatwy do odczytania i miejsce na swoje uwagi). Strona w tę czy w tamtą nie gra oczywiście roli, ale autor tekstu pięciostronicowego powinien bardzo poważnie zastanowić się, czy wyczerpał źródła i przeprowadził ich krytyczną analizę. Ten, kto stworzył dzieło mające stron ponad trzydzieści, niech rozważy, czy naprawdę cały czas pisał na temat (możliwe, że tak, ale chwila refleksji jest niezbędna). Rozsądnie jest zakończyć pisanie do połowy maja. Na sprawdzenie pracy prowadzący ma trzy tygodnie (w lipcu-sierpniu należy do tego doliczyć miesiąc urlopu). Ci, którzy oddadzą pracę we wczesnym terminie mogą jednak spodziewać się, że otrzymają ją sprawdzoną szybciej. Przysługuje Państwu prawo do poprawiania pracy (1 raz), ale zgodnie z Regulaminem Studiów nie obejmuje ono osób, które złożyły tekst po 30 czerwca. Oddając wersję poprawioną, powinni Państwo zostawić wraz z nią tekst pierwotny, z uwagami prowadzącego – by czytający miał możliwość oceny stopnia ich uwzględnienia (to oczywiście nie dotyczy osób, które po uzgodnieniu z prowadzącym przesłały pracę w wersji elektronicznej).
I na koniec jeszcze jedna rada. Zanim oddadzą Państwo tekst, proszę przeczytać go spokojnie i skonfrontować z powyższymi uwagami.
Robert Wiśniewski